KAVRAM HARİTALARI
Dil gelişiminin başlamasıyla öğrenme de başlar. Çocuklar, nesnelerle, insanlarla veya diğer varlıklarla etkileşim kurarak, yaparak-yaşayarak öğrenirler.
Piaget, 4-7 yaş arasını sezgisel dönem diye adlandırmıştır. Sezgisel dönemde çocuklar, mantık kurallarına göre değil, sezgisel olarak akıl yürütme yoluyla düşünürler.
Okul öncesi dönem, tam da bu sezgisel döneme denk gelir ve çocuklar soyut kavramları algılayacak olgunlukta değildir. Eğitim sürecinde çocuklar için soyut ve anlaşılması zor kavramlar da bulunabilmekte ve böyle durumlarda da bize kavram haritaları yardımcı olmaktadır.
Çevremizde gördüğümüz çiçekler, ağaçlar böcekler; duyduğumuz su, rüzgâr, hayvan sesleri; hissettiğimiz sıcak, soğuk, toprak, deniz yaşadığımız yere ait kavramlardır. Kavramların kazanımı bebeklikten itibaren duyu organlarıyla; görme, duyma, dokunma, koklama, tatma yollarıyla keşfederek başlar. Sonraki dönemde yani çocukluk döneminde ise soru sorarak kavramları öğrenmeye devam ederler. Kavramların öğrenilmesinde ve şemalara oturtarak organize edilmesinde ise en iyi yol kavram haritalarıdır.
Öğretmen ile öğrencinin bilgiyi birlikte organize etmeleri kavramları somutlayarak sağlanır. Kavramlar arasındaki ilişkiyi çocuğa göstererek ana temayı anlamasını sağlar. Çocuğa sadece hazır temalar sunulmamalı, öğrendiği kavramları pekiştirebilmesi için çocuğun kavram haritası oluşturması sağlanmalıdır. Bu durumda da öğretmen, ona model olmalıdır.
Kavram haritasının yararlarını daha detaylı bir şekilde incelersek:
Kavram Haritalarının Yararları:
- Çocuğun kavramları veya konuyu kafasında görselleştirerek algılamasını sağlar. Görselleştirerek öğrenmesi, bilginin kalıcılığında olumlu bir etki yaratır.
- Kavramlar arasındaki ilişkileri vererek bir anlam bütünlüğü oluşturur. Bu da kolay bir öğrenme ortamı sağlar. Çocuğun öğrendiği kavram, çocuğu yeni öğrenmelere yönlendirebilir.
- Kısa, öz ve daha anlaşılırdır.
- Çocuğa, gözlem olanağı tanır ki bu özelliği çocuk merkezli olduğunu gösterir.
- Farklı öğrenme şekillerine ve bireysel farklılıklara hitap eder.
- Konu, yaş sınırlaması yoktur. Sadece okul öncesinde değil diğer yaş gruplarında da kullanılabilir.
- Eski bilgi ile yeni bilgi arasında köprü görevi görür.
- Kavramın, çocuğun zihnindeki anlamının doğruluğunun denetlenmesini ve kavram eksiklerinin tamamlanmasını, kavram yanılgılarının düzeltilmesini sağlar.
Kavram Yanılgıları
Çocuğun yaşantısı bazen kavramların öğretilmesini ve öğrenilmesini zorlaştırabiliyor. Bir kavram yanlış öğrenildiğinde, öğrenildiği şekilde şemalara yerleştiriliyor. Doğrusunu öğrense bile kavramın şemadaki yerini değiştirmek zorlayabiliyor. Sadece okul öncesi dönemi çocuklarında değil ilkokul, ortaokul ve hatta üniversite düzeyinde bile kavram yanılgılarıyla karşılaşılabilir.
Peki kavram yanılgılarına sebep olan nedir?
Ailede, arkadaş grubunda, sosyal çevrede çocuğun sorguladığı kavramın anlamının baştan savma şekilde açıklanması, öğretmenin yanlış tarzda anlatması ve merakı giderecek kadar bilgi vermemesi, televizyon, sosyal medya (günümüzde çok daha fazla karşılaşılıyor), kelimenin günlük hayatla ilişkisinin olmaması yanılgıya sebep olabiliyor.
Okul öncesi dönemde çocuk pek çok kavramı ilk kez göreceği için kavramların somutlaştırılarak verilmesi yanılgıları azaltacaktır. Aksi halde çocuk yanlış bilgiyi değiştirmekte zorlanabilir.
Kavram Haritalarının Elemanları
Hiyerarşik, yani alt-üst ilişkisine göre düzenlenen daire, kare veya dikdörtgenlerden oluşur. En genel kavram, en üstte veya ortada yer alır. Her kavram, kendisiyle aynı hiyerarşide bulunan diğer kavramın altında veya yanında bulunur. Konu değiştirilirse en alttaki kavram, en üste alınabilir. İki veya daha fazla kavram bir cümleyle birleşirse önerme oluşur.
Kavram Haritasını Oluşturma Aşamaları
- Anlatımı yapılacak konuyla ilgili tüm kavramların listesi çıkarılır.
- Çocuğun öğrenmesinin gerekli görüldüğü noktalar bir kenara not edilir.
- Kavramlar arasında en geneli seçilerek en üste yazılır. Bu kavrama birincil kavram denir.
- Bağımlı kavramlar düzenlenir (içerir, olabilir, oluşur vs.). Bu kavramlar, birincil kavramlarla ikincil kavramları bağlama görevi üstlenirler. Bu kavramlara da koordinat kavramları denir.
- Koordinat kavramları yazıldıktan sonra ikincil kavramlar yazılır. İkincil kavramlar, hiyerarşik olarak en sonda yer alır.
- Birincil, ikincil ve koordinat kavramları arasındaki ilişkiyi göstermesi için çizgiler çizilir. Çizgilerin üzerine ise ilişkileri açıklayan önermeler yazılır.
OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİNDE KULLANILABİLECEK
KAVRAM HARİTASI ÇEŞİTLERİ
Merhaba arkadaşlar, bir önceki yazımda size kavram haritasından, yararlarından ve nasıl hazırlanacağından bahsetmiştim. Şimdi ise kavram haritası çeşitlerine ve örneklerine bakacağız.
HİYERARŞİK KAVRAM HARİTASI:
Kapsamlı bir kavram başlığıyla birlikte ondan daha az kapsamlı olan kavramların sıralanmasıyla oluşturulan haritadır. Merkez kavram dışındaki kavramlar genelden özele bir şekilde hiyerarşiyle oluşturulur. En genel kavram başlık olarak seçildikten sonra diğer kavramlar sıralanır.
HİYERARŞİK OLMAYAN KAVRAM HARİTALARI (AĞ, KATEGORİ, ÖRÜMCEK):
Genellikle bir kavram üzerinden temel bilgiler belirtilerek oluşturulur. Herhangi bir hiyerarşi olmadan kavramlar merkez kavramın çevresinde şekillenir. Bu kavramlar, merkez kavramın maddeleri de özellikleri de olabilir.
ZİNCİR KAVRAM HARİTALARI (ARDIŞIK, SARMAL):
İşlemlerin doğrusal bir şekilde sıralanarak verildiği kavram haritalarıdır. Art arda kavramlar verilerek oluşturulur. Ardışık olan iki kavram arasında neden sonuç ilişkisi kurularak verilir. Örneğin bir ekmeğin yapım aşamasından bahsedeceksek şu şekilde sıralayabiliriz: tohum ekilir, filiz büyür, başak biçilir, buğday öğütülür, un yoğurulur, hamur pişirilir, ekmek oluşur.
Örnekleri çoğaltabiliriz tabii ki.. Genel hattıyla başlıkları ve kavramların ilişkilerini bilmeniz kavram haritası oluştururken size yetecektir. İyi günler dilerim!
#hiyerarşik #hiyerarşikolmayan #örümcek #yıldız #zincirleme-ağ #kavramharitası #kavramharitasıçeşitleri #OkulÖncesiEğitimi #kavramharitası #kavramharitasıaşamaları #kavramharitasınasılhazırlanır #kavramharitası çeşitleri #kavramyanılgıları #kavramharitasıfaydaları
